تَرَکه چیست؟
دارائی متوفی را می توانیم به دو بخش مثبت و منفی تقسیم کنیم. بخش مثبت دارائی عبارت از حقوق و اموال و مطالبات متوفی از اشخاص دیگر است و بخش منفی آن عبارت از بدهی هائی است که متوفی به دیگران حتی وارثان خود دارد. مجموع بخش مثبت و منفی دارائی متوفی ترکه نامیده می شود.
برای حفظ و رسانیدن ترکه، به وارثان و دیگر صاحبان آن اقداماتی از قبیل مهر و موم ترکه، تحریر ترکه و اداره آن و غیره باید انجام شود.
اقدامات مربوط به ترکه متوفی در صلاحیت چه دادگاهی است؟
این اقدامات در صلاحیت دادگاه عمومی آخرین اقامتگاه متوفی است و در صورت نداشتن اقامتگاه در ایران، در صلاحیت دادگاه آخرین محل سکنای (سکونت) متوفی در ایران است.
دادگاه به درخواست چه کسانی اقدام به مهر و موم ترکه می نماید؟
ـ دادگاه صالح به درخواست ورثه یا نماینده آنها و یا موصی له و نیز طلبکار متوفی که دارای سند رسمی طلب یا حکم قطعی نسبت به آن باشد و وصی متوفی، فوراً و با ابلاغ وقت مهر و موم ترکه به اشخاص ذینفع، اقدام به مهر و موم ترکه می نماید.
رفع مهر و موم نیز به درخواست اشخاص ذینفع توسط همین دادگاه انجام می گیرد. پس از رفع مهر و موم دادگاه در صورت درخواست از او، اقدام به تحریر ترکه می نماید.
تحریر ترکه یعنی چه؟
مقصود از تحریر ترکه، تعیین مقدار ترکه و بدهی های متوفی است (ماده ۲۰۶ قانون امور حسبی)، این کار معمولاً بدون مراجعه به دادگاه توسط، موصی له و وارثان و طلبکاران متوفی انجام می شود. اما اگر اختلافی در این میان باشد یا این که در میان وارثان شخص غائب یا محجوری (سفیه، دیوانه، کودک) باشد، درخواست تحریر ترکه از دادگاهی که آخرین اقامتگاه یا منزل متوفی در آن بوده است، می شود.
این درخواست از ورثه یا نماینده قانونی آنها مانند وکیلشان و وصی برای اداره اموال متوفی، پذیرفته می شود.
پس از درخواست تحریر ترکه دادگاه چه وظیفه ای دارد؟
پس از درخواست تحریر ترکه، دادگاه در ضمن یک آگهی به ورثه و طلبکاران و مدیونین به متوفی و سایر اشخاصی که برای خود حقی در اموال متوفی هستند، اعلام می کند که در روز و ساعت معین که (نباید کمتر از یک ماه و بیشتر از سه ماه از تاریخ نشر آگهی باشد) در دادگاه برای تحریر ترکه حاضر شوند. برای هریک از ورثه یا نماینده قانونی آنها و وصی و موصی له اگر معین باشند و در حوزه دادگاه اقامت داشته باشند ـ برای حضور در وقت ـ احضاریه فرستاده می شود. دادگاه در روز معین تشکیل شده و صورتی از ترکه که شامل امور زیر است برمی دارد:
۱) توصیف اموال منقول با تعیین بهای آن
۲) تعیین اوصاف و وزن و عیار نقره و طلاجات
۳) مبلغ نوع نقدینه
۴) بها و نوع برگه بهادار
۵) اسناد با ذکر خصوصیات آنها
۶) نام رقبات غیرمنقول
۷) طلب ها و بدهی های متوفی که به موجب احکام نهائی و اسناد رسمی یا دفاتر و برگ های مربوط به متوفی یا اقرار مدیونین و ورثه، مسلم است.
تصفیه ترکه
برای آن که ترکه، بین وارثان تقسیم شود ابتدا باید ترکه تصفیه شود یعنی اموال و حقوق متوفی تعیین شود، و بدهی های متوفی و هم چنین مورد وصیت از ترکه برداشت شود.
تصفیه ترکه نیز مانند مهر و موم ترکه و تحریر آن اجباری نیست و در بیشتر موارد با توافق صورت می گیرد. اما اگر اختلافی بروز کند دادگاه عمومی به تقاضای هریک از ورثه و وصی متوفی اقدام به تصفیه ترکه می کند. اگر متوفی برای اداره اموال خود وصی تعیین نکرده باشد، دادگاه باید در ظرف یک هفته اقدام به تعیین مدیر تصفیه کند و ترکه به مدیر داده می شود تا پس از پرداخت بدهی های متوفی اگر چیزی باقی بماند به ورثه بدهد.
بدهی های متوفی به چه ترتیبی از ترکه پرداخت می شود؟
ـ اگر ترکه به اندازه ای باشد که کفاف پرداخت تمام دیون را بنماید، همه آنها پرداخت می شود. اما اگر ترکه کمتر از میزان دیون باشد در این صورت باید به ترتیب، از ترکه برداشته شود.
اولویت حقوق و دیون وابسته به ترکه به ترتیب ذیل است:
۱) هزینه کفن و دفن و تجهیز متوفی و سایر هزینه های ضروری از قبیل هزینه حفظ و اداره ترکه
۲) دیونی که وابسته به اعیان ترکه است مانند: دین دارای حق وثیقه
۳) سایر دیون: که این ها نیز باید به ترتیب مقرر در ماده ۲۲۶ قانون امور حسبی پرداخت شود.
۴) وصایای میت
کسانی که مدعی حقی در ترکه هستند باید علیه چه کسانی اقامه دعوی نماید؟
هرگاه کسی مدعی حقی نسبت به ترکه باشد باید دعوای خود را به طرفیت ورثه یا نماینده قانونی آنها و نیز وصی (در صورتی که برای ادای دیون متوفی تعیین شده باشد) اقامه کند. خواه ترکه در دست ورثه باشد یا نباشد. هم چنین طلبکار می تواند در صورتی که از ترکه به مقدار طلبش در دست ورثه نباشد، به طرفیت کسی که ترکه در دست اوست و ورثه متوفی اقامه دعوی کند. ورثه نیز می توانند برای به دست آوردن طلب متوفی، بر علیه بدهکار متوفی اقامه دعوی نمایند و آن طلب را وصول نمایند.
ورثه چگونه می توانند ترکه متوفی را قبول نمایند؟
قبول ترکه می تواند به طور صریح باشد یعنی ورثه به موجب سند رسمی یا عادی، قبول خود را به دادگاه اطلاع دهند و یا این که قبول ضمنی باشد. قبول ضمنی آن است که عملیاتی در ترکه نمایند که نشانه قبول ترکه و پرداخت بدهی ها باشد. از قبیل خرید و فروش و صلح و امثال آنها که به طور وضوح نشان دهنده قبول ترکه باشد.
پس از آن که ورثه ترکه را قبول نمودند هریک از آنها عهده دار پرداخت بدهی های متوفی به نسبت سهم خود خواهند بود. اگر میزان ترکه کفاف بدهی را ندهد باید این عدم کفاف را ثابت نمایند. وارثی که ترکه را قبول کرده است، تا زمانی که تصرفی در ترکه نکرده باشد (مثلاً مالی از آن نفروخته باشد) می تواند ترکه را رد نماید.
ورثه اگر بخواهند ترکه متوفی را رد نمایند باید چه اقداماتی انجام دهند؟
ورثه ظرف یک ماه از تاریخ اطلاع از فوت مورث، اگر بخواهند ترکه را رد نمایند باید نظر خود را کتباً یا شفاهاً به دادگاه اطلاع دهند (اطلاع مزبور در دفتر مخصوص ثبت خواهد شد)، در غیر این صورت پس از یک ماه مذکور فرض می شود که ترکه را قبول کرده اند.
رد ترکه از سوی وارثان به چه معناست؟
رد ترکه از سوی ورثه به معنای رد سهم الارثیه خود نیست بلکه آنها تنها اداره و تصفیه ترکه و تعهد پرداخت بدهی های متوفی را رد نموده اند و اگر پس از تصفیه ترکه چیزی باقی بماند به نسبت سهم هریک از وارثان، بین آنها (حتی آنهائی که ترکه را رد کرده اند) تقسیم می شود.
آیا ورثه مسئول پرداخت بدهی های متوفی هستند؟
ورثه تحت هیچ شرایطی مسئول پرداخت بدهی های متوفی نمی شوند بلکه بدهی های او از ترکه اش پرداخت می شود و اگر ترکه کفاف ندهد همان مقدار موجود به نسبت، میان طلبکاران تقسیم می شود.
قبول ترکه مطابق صورت تحریر چه فایده ای برای ورثه دارد؟
قید این مطلب که مطابق صورت تحریر، ترکه را قبول می کنند این فایده را دارد که اگر دارائی متوفی برای پرداخت بدهی هایش کافی نباشد ورثه مجبور نیستند ثابت کنند که دارائی متوفی، کفایت پرداخت بدهی های او را نکرده است. برای این شکل از قبول، ترکه باید تحریر شده باشد و یا این که بعداً تحریر شود و هم چنین باید ظرف مهلت یک ماه از تاریخ فوت مورث، قبول را به دادگاه عمومی اطلاع دهند.
